Cây mai vàng được trồng ở nước ta từ năm nào, thuộc thế kỷ nào?
Chúng tôi rất tiếc là ko có trong tay tài liệu đáng tin cậy nào để trả lời thỏa đáng được nghi vấn này. Chỉ biết một điều là cây mai vàng được trồng tại nước ta lâu đời rồi, và hàng ngàn đời nay tiên tổ ta đã xem màu vàng tươi tắn của hoa mai biểu trưng cho sự phồn thịnh vượng, hạnh phúc và may mắn nên mới sử dụng hoa mai vào việc chưng cúng trên bàn thờ tiên nhân trong dịp tết Nguyên đán, ngẫu nhiên với màu hoa mai nở. Cái tục lệ này vẫn còn truyền lại cho đến tận ngày nay.
Hoa mai vàng trong hình ảnh trình bày Tết cựu truyền (Nguồn: Internet)
Chỉ những chi tiết ấy thôi cũng đủ cho ta thấy cây mai vàng được ông bà ta trồng trong khoảng lâu đời.
Do mai vàng là loài hoa quý, không những quí bởi sắc vàng của hoa nhãi ranh, tươi tỉnh, mà trong Kinh Thi, bộ sách quý của Trung Hoa do đức Khổng Tử san định cũng khen là giống cây có tiết toá trong lành, hiên ngang tắm gió gội sương giữa trời băng giá, sánh ngang với tùng, bách. Triết lý của nho giáo xem mai mang khí phách bất khuất của người anh hùng. Còn trong Lão giáo thì tôn mai vàng khủng lên hàng vũ trụ luận, cho là do khí âm dương kết hợp mà thành...
Cũng như chúng ta ngày nay, người xưa cũng rất đam mê trồng mai. Nhưng có rộng rãi người muốn biết kỹ thuật trồng mai của người xưa có khác xa với cách trồng của người thời nay không? Đấy là thắc mắc lý thú, chúng ta cộng Phân tích xem sao...
Cách trồng mai của người xưa:
Ngày xưa nước ta chuyên về nông nghiệp; tuy đất rộng người thưa, và tuy cây mai được xem là loài cây quí (hoa sử dụng vào việc thờ cúng) nhưng thực tiễn nó không hề là giống cây lương thực như lúa, bắp, khoai, đậu nên ông bà chỉ sử dụng những khoảnh đất đầu thừa cuối thẹo trong vườn để trồng vào đấy 1 vài gốc mai vàng để đến tết có hoa bác bỏ cúng khỏi phải đi xin người nào. Còn những thửa đất màu mỡ thì họ sử dụng vào việc trồng lúa, bắp, khoai, đậu để có lương thực mà ăn.
ấy là ý kiến đơn thuần nhưng mang tính thực tại, thực dụng chủ nghĩa của đại đa số người xưa. Họ là những người nghèo, vòng vèo năm đầu tắt mặt tối chân lấm tay bùn làm việc vần vật ở ngoài đồng để kiếm cái ăn. Năm nào thời tiết thuận tiện được mùa thì nhà nhà phong túc. Ngược lại những năm bị thất bát thì nhà nhà đói kém, tới bữa củ khoai cũng ko có... Cầm khá. Cho nên, khi nào người ta cũng ưu tiên lo tới cái ăn, cái mặc, hi hữu có người nào dám tơ tưởng đến thú ăn chơi.
Cây mai vàng được trồng với cách ấy thì sự trống mái ra sao đều phó mặc cho trời, ít người nào chịu bỏ công sức ra săn sóc, tưới bón. Chỉ tới ngày rằm tháng Chạp - còn nửa tháng nửa đến tết, người ta mới hấp tấp ra chỗ trồng mai để làm việc trẩy lá cho cây mai trổ hoa đúng vào dịp tết.
đến ngày cận tết, người ta lại ra vườn chọn những cành mai sai hoa lớn nụ, cắt về cắm vào lộc bình rồi đặt lên bàn thờ bác bỏ cúng. Còn cây mai nào đẹp đẽ được bứng gốc cho vào chậu đặt cạnh bàn vọng thiên hoặc đem vào phòng khách bác tết. Sau tết, họ lại đem những cây mai này về nơi cũ trồng lại...
Thế nhưng, kế bên phần nhiều người nghèo lại có thiểu số những người dư ăn thừa để, những vị hưu quan, và cả những lão nông không còn sức khỏe để đảm đương công tác đồng áng vất vả, thì họ lại có phổ quát ngày giờ rảnh rang tìm tới thú điền viên là chơi kiểng cổ, để di dưỡng tinh thần.
Chơi kiểng cổ là thú vui thanh tao, lành mạnh hợp với thị hiếu người cao tuổi. Giả dụ trước sân nhà có bày ra dăm ba cây kiểng cổ, lại do tay mình uốn sửa nên dáng nên hình thì còn gì ham thích hơn.
Do cây mai có thân gỗ, cành nhánh mềm mại dễ uốn, lại sống lâu năm không thua gì tùng, bách, kim quýt, sơn liễu, cần thăng... Nên dưới tài nghệ uốn sửa điêu luyện của người xưa dễ trở thành cây kiểng cổ giá trị.
Ngày xưa, lẽ ra là trong khoảng sáu bảy thập niên trở về trước, tiên tổ ta chưa hề biết đến nghệ thuật cắt tỉa, tháp ghép mà chỉ biết việc uốn sửa cây kiểng theo các thế đã định với mục tiêu là ngầm ký thác tâm sự ước muốn sâu xa của mình vào đó.
Việc sửa cành uốn thế cho cây mai tốn rất nhiều công cu li vất vả, không thể làm nôn nóng trong một sáng một chiều mà thành, mà đòi hỏi người trồng phải có đức kiên nhẫn, nay uốn cành này, mai lại sửa cành khác... Có lúc cây mai đã già mà tác phẩm vẫn chưa hoàn thành!
Thế cây ra sao thì khuôn mẫu đã có sẵn, nhưng giá trị của việc uốn sửa cao thấp, đẹp xấu ra sao là tùy thuộc vào khả năng sáng tạo của mỗi người.
Các thế cơ bản của cây kiểng
Được biết, có năm thế cơ bản của cây kiểng xưa mà nghệ nhân cây kiểng thường theo đấy mà uốn sửa:
- Thế trực: Cây mọc thẳng đứng tượng trưng hình ảnh một người anh hùng, đầu đội trời chân đạp đất, ý chí quật cường, không còn tự tin, tự lập, không chịu khom lưng quỵ luỵ nhờ vả một người nào.
- Thế cận trực: Cây kiểng có thân thẳng, dáng hơi nghiêng về một phía, nhưng phần ngọn của nó vẫn hướng thẳng lên trời. Hình ảnh này tượng trưng cho người có ý chí kiên cường, dù gặp nghịch cảnh vẫn không chịu tạ thế phục.
- Thế hoành: Cây mai kiểng có thân thẳng, dáng bị nghiêng hơn thế cận trực một chút, nhưng phần ngọn của nó thì uốn ngả về phía gốc (hồi đầu). Hình ảnh này biểu trưng người có phổ thông nghị lực và dũng cảm, dù cuộc sống bị nhiều phong ba bão táp vùi dập, nhưng vẫn phấn đấu vươn lên mà sống.
>> Tham khảo:Hướng dẫn kỹ thuật ghép mai vàng đơn giản tại nhà
- Thế ngọa: Ngọa có tức là nằm. Thế cây mai kiểng uốn nằm ngang trên mặt chậu như bị gió to bão lớn xô ngã, nhưng phần đầu ngọn vẫn uốn theo thế hồi đầu (quay về phía gốc). Đây là hình ảnh của người anh hùng mạt vận. Người có thực tài mà tiếc nuối là không gặp vận may, chứa đầu lên không nổi nhưng vẫn không chịu đầu hàng số phận, vẫn có ý chí quật khởi.
- Thế huyền nhai: Đây là thế thác đổ. Thân cây mai được uốn cong và ngã xuống theo chiều ngọn thác từ trên cao đổ xuống vực sâu. Phần ngọn cây uốn ngược lên cao. Hình ảnh này đề cập lên số mệnh của một người có tài, có chí nhưng cuộc sống lại toàn gặp những chuyện không may, nhưng vẫn phấn đấu phấn đấu...
Dựa vào năm thế cơ bản diễn tả trên, các nghệ nhân hoa kiểng xưa với lòng mê say cao độ đã có sáng dạ tạo ra phổ thông thế phụ cũng gây được ấn tượng mạnh cho người thưởng lãm, như:
- Thế Trực quân tử: Dáng cây giống thế Trực: Thân mọc thẳng, các cành uốn vị trí nằm ngang. Cành dưới dài hơn cành trên để tạo tán hình chóp. Cây kiểng mang ý nghĩa người có phẩm hạnh tốt, có ý chí bất khuất, biết sống vì mọi người.
- Thế Nhất trụ kình thiên: Dáng cây giống thế Trực: Cây tạo gốc lớn, thân lớn, cành lớn, ngọn thẳng đứng lên trời, bộ rễ mọc khí sinh lan tỏa trên mặt chậu tạo thế vững cho cây. Cây kiểng mang ý nghĩa người có chí khí ngang tàng, chỉ muốn vẫy vùng ngang dọc trời bể để mưu cầu việc to, bất chấp mọi hiểm nguy.
- Thế Bạt phong hồi đầu: Dáng cây giống thế Cận trực: Thân mọc nghiêng về một phía như bị cuồng phong xô nghiêng, ngọn cây trở đầu lại phía gốc (hồi đầu) như cố gắng sức mình đương đầu lại, cố gượng gạo dậy chứ ko dễ dàng chịu ngã đổ. Các cành phía gốc cũng trở đầu như ngọn cây tỏ ý không chịu từ trần phục. Cây tượng trưng cho người có đức tính tự lập, tự cường, không dễ chịu qua đời phục trước mọi nghịch cảnh.
- Thế quần tụ tam sơn: Ba cây mai được trồng chung một chậu sao cho cây cao to đứng giữa, hai cây nhỏ và thấp hơn ở vị trí cặp 2 bên, trồng như ba ngọn núi nằm gần nhau. Ẩn ý nhắc lên cái thế “hợp quần tạo sức mạnh”. Tượng trưng sức mạnh kết đoàn của phổ thông người có cùng chung chí hướng và sẵn sàng chung lưng đấu cật với nhau chống lại quân thù.
- Thế Mẫu tử: Chọn cây mai có song thân, một chính một phụ. Thân chính biểu tượng cho người mẹ thì cao to, phía ngọn uốn ngả trùm lên ngọn thân phụ - biểu trưng cho người con như có ý đùm bọc, che chở. Thân phụ nhỏ và thấp, ngọn uốn ngả về phía thân chính có ý làm nũng mong được che chở. Ngụ ý đề cập lên tình mẹ con (hay tình cha con) linh nghiệm cao cả và bạt tử hợp với đạo lý làm người.
- Thế Nhân lễ nghĩa trí tín: Cây mai kiểng trong chậu chỉ có một thân thì uốn theo thế Trực: Thân to mọc thẳng, chỉ có năm nhánh tạo tán hình chóp, mỗi nhánh biểu tượng cho một đức tính tốt trong đạo làm người. Giả dụ chọn được cây mai có hai thân một chính, một phụ thì uốn các thân giống như ở thế Mẫu tử. Có điều khác là trên thân lớn chỉ chừa ba cành, còn thân phụ chừa 2 cành. Mỗi cành tương tự mang một tên: Nhân, Lễ, Nghĩa, Trí, Tín. Ngụ ý cây kiểng này đề cao năm đức tính tốt (ngũ thường) cũng nằm trong đạo làm người.
- Thế Mai nữ: Cây mai kiểng có nhuyễn thể mại, các cành nhỏ được uốn sửa có nét ẻo lả, thanh tú. Cây mang hình ảnh của người con gái đoan trang, duyên dáng với dáng đứng khép nép, e ấp rụt rè dễ mến của người con gái phương Đông.
Kiểng thế tổng thể được trồng trong chậu kiểng tỉ mỉ và bác bỏ bày theo từng bộ ở nơi đắc địa nhất trước sân nhà gây lộn chú ý của mọi người.
Thường một bộ kiểng thế có 2 cây, hoặc ba cây, bốn cây, nhưng bộ 2 cây được coi là thông dụng nhất.
Một bộ kiểng thế hai cây thì đòi hỏi cả hai cây đều có thế uốn sửa với nhau và đặt đối xứng nhau. Thí dụ bên phải đặt cây thế Mẫu tử (từ thân đến cành nhánh đều uốn sửa giống nhau).
Còn bộ kiểng thế đối xứng nhau không bắt yêu cầu uốn sửa giống nha, mà 1 số phần nào đó của 2 cây như thân, cành, ngọn... Được uốn sửa đối xứng với nhau.
Đọc thêm:Những nguồn cung cấp mai vang tet 2023 uy tín nhất
* Việc chăm sóc: Ngày xưa, chỉ những người trồng mai kiểng thế mới bỏ ra đa dạng công trông nom, tưới bón cho cây kiểng quí của mình. Một là do họ là những người nhàn rỗi, hằng ngày chẳng phải lo đến chuyện “cơm áo gạo tiền”. Mai là những cây kiểng quí đã mang tới thú giải trí lành mạnh cho họ. Thế nên, hằng ngày họ mới chịu khó tưới nước bắt sâu...
trái lại, cây mai trồng với mục đích chờ tới tết cắt cành lấy hoa bác bỏ cúng thì đông đảo suốt năm không được người trồng bỏ công săn sóc tưới bón. Một là đa số họ là những người nghèo, ngày nào cũng phải đầu tắt mặt tối với trăm công nghìn việc vất vả trong khoảng sáng tờ mờ đến tối mịt để tìm kiếm cái ăn, cái mặc mà vẫn bị thiếu trước hụt sau! Mai - theo ý kiến của họ - ko phải là cây lương thực, nó không hề là thứ hàng hóa có thể mua bán được (như thời nay) nên tuy quí nhưng đành phải bỏ mặc... Nếu như tết tới, ra vườn có cây nào sai hoa, nở đúng tết thì cắt lấy cành vào chưng còn cả vườn không có cây nào ra hoa đúng tết thì... Chịu khó qua vườn hàng xóm xin đôi cành về bác cúng cũng được...
Trồng mai ko tốn công tưới nước mà bón phân cũng không. Điều này ko có nghĩa là người xưa ko biết về công nghệ trồng mai, mà là do họ quá bận bịu với chuyện cơm áo, ngay việc nuôi con chó giữ nhà, nuôi con gà lấy rứng tới bữa họ cũng cho ăn chút xíu cầm chừng. Trong khoảng xưa đã có câu tục ngữ: “Cơm đâu cho no bụng chó, lúa đâu cho vừa diều gà”, nên phân chuồng nếu như có dư thì họ cũng dành cho việc bón lúa, bón khoai,... Lo kiếm cái ăn trước mắt đã!